Justitie, tbs en gevangenis bij psychische problemen

Misschien was je er altijd al bang voor: dat je familielid vanuit zijn psychische aandoening iets 'ergs' zou doen en dan wordt opgepakt. Dat hij met justitie in aanraking zou komen, gedetineerd of gevangen gezet zou worden. En dat hij misschien wel tbs zou krijgen en zou eindigen in de forensische psychiatrie.

Gebeurt het dan toch, dan voelt dat als onrechtvaardig. Zeker als je al tijden aan de bel hebt getrokken om te voorkómen dat het fout zou gaan. Je familielid is ziek en toch geen misdadiger? Waarom zit hij dan vast? Wat gaat er gebeuren? En wat vertel je intussen de buitenwereld? Misschien schaam je je om erover te praten, terwijl dat eigenlijk wel goed zou zijn. Want je familielid maakt een zware tijd door, ook voor jou is het heftig.

We kennen het gevoel, aangezien velen van ons het óók hebben meegemaakt. Dus we herkennen de schrik, paniek, de radeloosheid. Maar weten ook dat het schrikbeeld van wat er nu gaat komen niet altijd klopt. Zo betekent forensische zorg niet altijd dat je familielid wordt vastgezet; soms wordt besloten dat zorg aan huis beter is. En regelmatig zijn naasten verbaasd dat hun familielid tegen alle verwachtingen in weer wat opknapt. Dankzij de behandeling, maar ook door de rust en de regelmaat.

Je weg vinden in een vreemde wereld

Wie voor het eerst in contact komt met de forensische zorg moet vaak van de ene dag op de andere, zijn weg zien te vinden in een compleet nieuwe wereld. Met andere instellingen, andere zorg, andere wetgeving en een andere cultuur. De hekken, de pasjes, de toegangscontrole - het kan allemaal intimiderend op je overkomen. Aan alles is te zien dat veiligheid vooropstaat. Het kan jou en de andere gezinsleden boos maken. Of gefrustreerd, omdat eerder ingrijpen onnodig leed had kunnen voorkomen. Of wanhopig en verdrietig omdat je zieke familielid nu gezien wordt als misdadiger. Tot je je realiseert dat jij hetzelfde stigmatiserende beeld had als de buitenwereld. Want veiligheid speelt altijd een rol, maar toch werken hier mensen die óók verstand hebben van psychische problematiek. Misschien zelfs wel meer dan ergens anders, kijkend naar de complexe problemen die hun cliënten hier hebben. 

Wat maakt forensische zorg anders dan de ggz?

De forensische zorg heeft een andere opdracht dan de reguliere ggz. Het 'maatschappelijke belang' (dus ook veiligheid) staat altijd voorop. Om die reden vindt er bijvoorbeeld eerst een ‘screeningsgesprek’ plaats voordat je op bezoek mag komen. Dit heeft niks met jou als persoon te maken maar is een algemene regel. Er kunnen immers ook naasten zijn met minder goede bedoelingen.

Ook je familielid merkt verschillen: Er zijn meer en strakkere regels en er wordt sneller en gemakkelijker ingegrepen. De gewone ggz gaat vaak pas tot actie over als er een incident is geweest. De forensische zorg grijpt vaak al in voordat het tot een incident is gekomen. Met als gevolg dat je familielid bijvoorbeeld sneller (extra) medicijnen kan krijgen. Ook als hij niet wil.

Forensische zorg en naasten

Net als in de gewone ggz mag je van forensische instellingen verwachten dat ze werken met naasten (proactief en zo veel mogelijk) en dat ze naasten passend en zorgvuldig informeren en naar behoefte ondersteunen. Maar omdat er altijd rekening gehouden moet worden met een veiligheidsrisico, is dit geregeld in andere wet- en regelgeving. Zo is verplichte zorg geregeld in de Wet forensische zorg (Wfz), terwijl de gewone ggz werkt met de Wet verplichte ggz (Wvggz). Natuurlijk zijn beide wetten wel zo goed mogelijk op elkaar afgestemd. En gaat het om de positie van jou als naaste, dan is de kern ervan geregeld in de zorgstandaard Naasten. Alle relevante beroepsgroepen hebben zich hieraan te houden. Maar het specifieke van de forensische zorg is juist weer vastgelegd in het Kwaliteitskader Forensische Zorg.

Ook de omgang met familie en naasten is anders. Dat is ook verklaarbaar. Niet alleen omdat het systeem anders werkt, maar ook door de naasten zelf. Ten eerste zijn er nogal wat naasten die hun familielid de rug toekeren. Doordat ze zich schamen voor wat hun naaste heeft gedaan of doordat ze zélf slachtoffer van zijn daden waren. Dat betekent dat veel cliënten helemaal geen naasten meer hebben, terwijl ze hun steun zo hard nodig hebben. En dan zijn er ook nog naasten die met eigen mentale problemen zitten die soms helemaal verweven zijn met de problemen van hun familielid. Zij kunnen elkaar omhoog trekken, maar elkaar ook naar beneden halen. Én er zijn naasten die zelf ook het criminele wereldje zitten waarin hun familielid nu is beland en behalve familie bijvoorbeeld ook de dealer zijn.

De forensische zorg is dus niet anders gewend dan dat naasten, áls ze er zijn, zowel een steunende als een ondermijnende rol kunnen hebben. Het goede zullen ze dan proberen te stimuleren, het slechte juist af te remmen of buiten de deur te houden. Het verklaart waarom de forensische zorg soms wat terughoudender is om met naasten samen te werken. Maar meer dan in de gewone ggz heeft men hier wel meer oog voor de naaste en krijgen naasten vaak een vaste contactpersoon, een maatschappelijk werker bijvoorbeeld.

Hier maakt Ypsilon zich sterk voor

Ypsilon laat niemand vallen; óók de mensen niet die vanuit een psychische kwetsbaarheid bij justitie belanden en hun naasten.

• Naasten bieden we een luisterend oor en maken we wegwijs door informatie te bieden over het strafproces en de forensische zorg.
• Gaat het om een spraakmakende zaak en zoekt de pers contact met jou als naaste, dan kunnen we meedenken en advies geven op basis van alle ervaringen die we hierin al hebben opgebouwd.
• En op ons forum bieden we ruimte voor naasten van mensen die forensische zorg krijgen of in detentie zitten om elkaar te vinden, te verbinden en elkaar te versterken.
• Samen met koepelorganisatie MIND zetten we ons al vele jaren in om de positie van naasten te versterken, ook in de forensische zorg. Zo werkten we mee aan het behoefte-onderzoek Naastenbeleid in de Forensische GGZ. Ook schreven we mee aan het Kwaliteitskader Forensische Zorg waarin is vastgelegd hoe forensische instellingen moeten werken met naasten (proactief en zo veel mogelijk) en hoe de instellingen naasten moeten informeren (passend en zorgvuldig) en moeten ondersteunen (met oog voor de behoefte van de naaste).

Meer weten?

• Brochure Psychose, forensische zorg en familie, uitgave van Ypsilon met informatie voor familieleden en naastbetrokkenen
• Opgenomen in een forensische kliniek. Wat betekent dat voor u als familie en naastbetrokkenen? Uitgave van het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (EFP) in Utrecht
• Op het YouTube-kanaal van BovenJan-lid Out of the Box vind je een uitzending waarin ze in gesprek gingen met ervaringsdeskundigen over hun inzet in de forensische zorg
• Het Regionaal Coördinatiepunt Nazorg Ex-gedetineerden Kennemerland (RCN) zorgt voor ondersteuning, zowel tijdens als na detentie en heeft een informatieve website

Onze specialist Forensische zorg